Хуснро бо араки шарм тароват набувад

Имрӯз бисёриҳо аз он шиква мекунанд, ки шарму ҳаё дар ҷомеа камёб шудааст. Иддае ҳар гуна суханони фаҳшро дар ҳузури хурду калон бешармона ба забон меронанд, қисми дигар либосҳои аз доираи одоб дурро ба бар мекунанд.
Уламо шариро сифати олии ахлоқи ҳамида ҳисобидаанд. Шарму ҳаё инсонро водор месозад, ки ҳама гуна беадабӣ ва номаъқулиро тарк намояд ва ҳуқуқи дигаронро поймол накунад.
Ҳазрати Муҳаммад (с), ки худ намунаи беҳтарини ҳаёву имондорӣ буданд, дар сифати шарм фармудаанд:
«Шарм сапоро (куллан ҳамааш) хайр аст». Абуҳурайра (р) нақл кардааст, ки Расули Худо (с) фармуданд: «Имон шасту чанд ё ҳафтоду чанд шоха дорад, ки беҳтарини онҳо «Ло илоҳа иллаллоҳ»-гуфтан аст. аммо камтаринашон аз сари роҳ дур кардани чизест, ки ба одамон зарар мерасонад. Шарм яке аз шохаҳои имон мебошад».
Касе ки худро пайрави ахлоқи Муҳаммад (с) мешуморад, бояд ҳаёро шиори худ сохта, аз густохӣ, гуфтани суханони фаҳшу таҳқир худдорӣ намояд. Танҳо инсони дорои шарму ҳаё ба худдорӣ намудан аз ин аъмоли ношоиста қодир аст. Мӯъмини парҳезкор пеш аз ҳама аз Худованд шарм мекунад ва намехоҳад, ки имони хешро ба беадолатӣ омезиш диҳад. Виҷдону имони пок сарчашмаи ахлоқи ҳамидаи инсон аст. Бо сабаби виҷдон инсон аз хиёнат кардан шарм медорад, зеро медонад, ки Худованд аз гуфтору кирдор ва пиндор (андеша)-и ӯ огоҳ аст. Ҳамин эҳсоси шарм дар назди Худо боиси худдорӣ аз гуноҳу хиёнат мешавад.
Ҳилму сабру меҳрубонӣ сифатҳои наҷиби инсонианд. Худованд ашхоси дорои сифатҳои зикршударо дӯст медорад. Ӯ Таъоло дар оятҳои 34-35 сураи «Фуссилат» мефармояд: «Худиву бадӣ баробар нестанд. Ба ҳамоне ҷавоб деҳ, ки некӯтар аст. Он гоҳ ҳамоне, ки ту душманӣ дорӣ, дӯсти наздики ту мешавад. Аз ин бархӯрдор нест касе, магар сабурон ва бархӯрдор намешавад, магар касоне, ки аз ишон баҳрае бузург дошта бошанд.
Расули Худо (с) дар сифати меҳрубонӣ мефармояд: Ба дурустӣ, ки худованд меҳрубон аст ва ӯ дар ҳама чиз меҳрубониро меписандад».
Паёмбари гиромӣ (с) ҳамеша пайравони худро таълим медоданд, ки нисбат ба дигарон дар муносибат меҳрубон бошанд ва ба одоби сазовор зоҳир кардан ҳидоят менамуд. Ҷорир ибни Абдуллоҳ (р) гуфтааст. Ман шунидам, ки Расули Худо (с) гуфт: «Шахси аз меҳрубонӣ маҳрумбуда, аз хайр маҳрум аст». Пас зарур аст, ки шарму ҳаё ва меҳрубониро ба худ пеша созем.

Гарчи гул дар нозукй машхур дар бахру бар аст,

Хотири шарму хаё аз барги гул нозуктар аст.

Оре, шарму хаё, иффату покдоманй, хислатхои бузурги инсонианд, ки одамиятро зебу зиннат, обрую эьтибор ва фаросат мебахшанд. Шахсе, ки дорой ин хислатхо нест, дар шумори инсонхои асил буда наметавонад, зеро шарму хаё хамчун зару зевар ва ороишоти бузург инсонро зебоиву фасохат ва бузургиву хашамат мебахшанд. Аз ифодаи Бедили бузург:

Хуснро бо араки шарм тароват набувад,

Гули когаз бех аз он гул, ки дар он шабнам нест.

 Барчост, ки гули қогазин низ дар шумори гулхост, лекин чун рангу бу надорад, гулхои зиндаро чойгир буда наметавонад. Инсон низ чи зану чи мард дар холате, ки дорой хислагхои бузурги инсонй, аз кабили иффату покдоманй, номусу ор, вичдон, шарму хаё набошад, гумкардаи хаёти солим аст ва зиндагй дар ягон давру замон барояш таровате бахшида наметавонад.

Одамият дар зиндагй аз дигар махлукоти зинда махз бо ана хамин хусусиятхояш фарк мекунад. Зеро ин хусусиятхои ба инсон хос дар хама мавридхо одамиятро хамчун зару зевар ва либосхои киматбахо оро медиханд. Инсоне, ки орй аз ин гуна хислатхост бевосита дар шумори гайри одамиён аст. Шарму хаё хадди эътидолест, ки инсониятро то як андоза дар чорчубаи муайян нигох медорад, намегузорад ки беиффатона рафтор намояд, сухани бечо гуяд.

Мирзо Абдулкодири Бедил чун омузандаи хакикати бузурги зиндагии чахону инсонофаранда кайд карда:

Аз  хаё магзар, ки дар номусгохи эътибор,

Шарм мардонро викор асту занонро зевар аст.

Бале, шарму хаё хислатхои хамидаи хам занону хам мардои аст. Аз бадихо хазар ва аз носазоихо ор кунанд. Бо амали носазо намебояд даст зад. Аз перохани хаё мебояд пушид. Махсусан, занону духтаронро хаё, зебу зинат ва бузурги мебахшад. Бузурге гуфта: «Зани бехаё вахшатнок аст, чун аждахо. Ин зан на лоиқи мухаббат бувад на хурмат. Марди бономусу ор аз ин гуна зан мегурезад». Бо зани бехаё хатто дустй намебояд. Хамеша аз касони бехаё хазар бояд кард, то покизаву осоишта, баору номус ва бо иффати баланд зиндагй кард.

«Аз сухбати нокасону бехаёхон бипархез! Бо сахро сухбат кун, бо дарё сухбат кун, бо дунё сухбат кун» -гуфта сохибхираде. Инсонй сохиби акду заковати бузург хамеша мекушад, ки аз амалхои бад дар пархез бошад. Хар як кас бояд ба андозаи худ дуст, ёвар, маслихатчй ва ёр интихоб намояд. Чун хамкадам сазовори у набошад, набояд бо у дустй варзид, то нодону зишту бадкору бехаё нагардид. Зеро бузургон гуфтаанд:

Бад бошй аз он, ки бо бадон омезй,

Бо дег чу биншастй сиях бархезй.

 Имрузхо дар чомеа бисёр касонеро вомехурем, ки новобаста аз мухит, шароит ва шахсияти хеш ба амалхои нохубу зиёновар, аз кабили кучагардй, дуздй, куштор, истеъмоли хар гуна маводи нашъаовар ва монанди ин амалхое, ки шахсияти инсонро поймол мегардонанд, даст мезананд. Хатто аксарияти ин гуна афрод занону духтарони махаллии точиканд, ки нангу номус ва ори ин миллати бузурги башариро паст менамоянд. Албатта, ин гуна касон мардумони бехирадеанд, ки чй будани шарму хаё, иффату риёро намедонанд.

Албатта, нокасонеанд, ки на танхо кй будани худ, балки бузургии миллату давлату кавми хешро намедонанд.

Хулоса. шарму хаё нишонахои инсони бузургеанд, ки аз хираду маънавиёт, номусу вичдон - иффату риё ва поктинатию покдоманй хабар доранд.

Бо вучуди хамаи гуфтахои боло наметавон бо насихат дар вучуди хамаи касони бехаё бузургии ин хусусияти инсони асилро чо кард. Наметавон аз нокасе покизакирдоре офарид, агар аз рузи азал Худованди мутаол уро дар дилу тинаташ ин хислатхои бузургро чой надод. Танхо ва танхо бояд аз онон дар канор буд:

Хаё бояд, ки дорад одамизод,

Ки лаънат бар вучуди бехаё бод!