Духтари бо имон ки ошиқи Парвардигор буд

Гофил мабош ки банда умрат дубора нест,

Зикри Худо бигу ки аз марг чора нест.

Дароҳи ҳак бикуш ки фурсат ғанимат аст,

Зеро ки рузи марг ба кас ошкора нест.

Ҳикмати хайр

Хайре кун, эй фалону ғанимат шумор умр,

З-он пештар, ки бонг барояд: фалон намонд. (Саъдӣ)

Асли калимаи хайр аз забони арабӣ буда, маънои хубӣ, некӣ, нағзиро дорад. Ҳамчунин ба маънои фоида, нафъ, манфиат меояд. Дар ибораи саволии "хайр аст?" як навъ оҳанги пурсиши саломатӣ ё изҳори ғамхорӣ аст: Чи шуд?; корҳо дуруст аст?.
Аз ҷиҳати мазмун ва маъно ин калима маънои кори хайр, нек ва амали савобро дорад. Дар фаҳмиши имрӯза "хайр" амал ё кори ихтиёриест, ки баҳри дастгирӣ ва кӯмаки афроди заъифу нотавон, дардманду бечора, ятиму бекас, бепарастору маъюб умуман аз ҷиҳати моддӣ ниёз дошта, анҷом дода мешавад.

 Офариниш -яъне хилқати олами ҳастӣ аз ҷониби Худои азза ва ҷалла ба хайр аст. Ҳама неъматҳо ва ҳама падидаҳо барои инсон ва барои ибрат гирифтани ӯ, андеша кардан ҷиҳати худшиносӣ ва худогоҳӣ аз қудрат ва эъҷози беинтиҳои Парвардигори олам аст. Андешаи солим бо мушоҳидаи нишонаҳои қудрати тавоно ва осори илми фарогири Худо дар офариниш ба ин натиҷаи мантиқӣ мерасад, ки офаридгори ҳама мавҷудоти олам Худои ягона мебошад. Дар ояти 38-уми сураи "ад-Духон" омадааст: "Ва мо халақна-с-самовоти вал арза ва мо байнаҳумо лоъибин"(Мо ин осмонҳову замин ва он чиро миёни онҳост, ба бозича наёфаридаем).  Ояти 16-уми сураи Анбиё  низ  ба ҳамин мазмунаст: "Ва мо халақна-с-самоа вал арза ва мо байнаҳумо лоъибин"(Мо ин осмону замин ва он чиро миёни он дуст, ба бозича наофаридаем).  Сухан рӯи он меравад, ки дар ду сарчашмаи асосии ислом: Қуръони Худо ва суннати Расуллоҳ (с) ҳам мафҳуми "хайр" ба маънои беҳтарин, баргузида, хуб ва нек омадааст. Аввал он чиро таъкид кардан,  шарт ва зарур аст, ки мафҳуми "хайр" дар Қуръон бозгукунандаи яке аз сифатҳои Худованди азза  ва ҷалла  аст. Аз ҷумла  ояти 64-уми сураи Юсуф бо мазмуни "Фаллоҳу хайрун ҳофизан ва ҳува арҳаму-р-роҳимин"(Худо беҳтарин нигаҳдор аст ва ӯст меҳрубонтарини меҳрубонон) ва ё ки  оятҳои  72-уми сураи Муъминун ва 11-уми  сураи Ҷумъа  сифати рузидиҳандагии Худо "Валлоҳу хайру-р-розиқин"(Худо беҳтарин рӯзидиҳанда аст), ояти 57-уми сураи Анъом "Ва ҳува хайрул фосилин"(Ва ӯ беҳтарин доварон аст), оятҳои 87-уми сураи Аъроф ва 109-уми сураи Юнус  мазмуни "Ва ҳува хайрул ҳокимин"(Ва ӯ беҳтарин доварон аст)  доранд.

Қуръони маҷид ҳама кору амали хуб, нек ва ҳасанаро (амалҳои солеҳро) хайр меномад. Масалан ояти 197-уми сураи "ал-Бақара" тақводориро беҳтарин амали хайр ва беҳтарин тӯшаи охират маънидод месозад: "Ва тазавваду фаинна хайра-з-зоди-т-тақво"(Ва тӯша бардоред, ки беҳтарин тӯшаҳо парҳезгорист) ва ё ки ояти 128-уми сураи "Нисо" ба маънии "Ва-с-сулҳу хайрун"(Сулҳ(оштӣ) беҳтар аст). Метавон даҳҳо ояти қуръониро дар шарҳи ин масъала мисол овард. Худованди бузург дар каломи худ мардуми накӯкорро ситоиши зиёд карда, бар ивази он барояшон мартаба ва мақоми арзишмандро дар дунё ва охират ваъда кардааст. Муқаддамтар аз ҳама сухани Худованд рӯи ин масъала инаст, ки "Инналлоҳа маъал муҳсинина"(Худованд ҳамроҳи накӯкорон аст.) ва ё "Иналлоҳа юҳиббул муҳсинина"(Худованд накӯкоронро дӯст медорад.) ва ё ки "Инно ло нузиъу аҷрал муҳсинина"(Ҳар оина мо подоши накӯкоронро зоеъ намекунем) ва ё "Инна раҳматаллоҳи қарибун минал муҳсинина"(Ва раҳмати Худо ба некӯкорон наздик аст.) 

Дар Қуръони карим дар ояҳои 177 ва 215 -уми сураи "ал-Бақара"  чунин омадааст: "Некӣ он нест, ки  рӯи худро ба сӯи машриқ ва мағриб кунед, балки некӯкор касест, ки ба Худо ва рӯзи охират ва фариштагон ва китоби Худо ва паёмбарон имон оварад. Ва моли худро  бо он ки дӯсташ дорад, ба хешовандону ятимон ва дармондагону мусофирон ва гадоёну дарбандмондагон бубахшад. Ва намоз бигзораду закот бидиҳад… " 
"Эй Паёмбар аз ту мепурсанд, ки чӣ инфоқ кунанд? Бигӯ "Он чи аз моли худ инфоқ мекунед, барои падару модар ва хешовандону ятимон ва мискинону раҳгузарон бошад ва ҳар кори неке, ки кунед, Худо ба он огоҳ аст."
Аз ин ду ояти сареҳи қуръонӣ ва муқаррароти манбаъҳои дигари шариати исломӣ маълум мегардад, ки хайру эҳсон ва садақаи нофила(ғайр аз закот) беҳтар аст пеш аз ҳама ба наздикону хешовандони ниёзманд, аз ҷумла падару модар, ятимону бечорагон, мискинону бенавоён, мусофирон, дар роҳмондагоне, ки аз моли худ ҷудо ва дур мебошанд, гадоён, бардагон ва асирон дода шавад.

Оятҳои  36 ва 37-уми сураи "Нисо" ин мазмун доранд: "Худоро бипарастед ва ҳеч чиз шарики ӯ масозед ва бо падару модар ва хешовандону ятимон ва бенавоёну ҳамсояи хешованд ва ҳамсояи бегона ва ёру мусоҳибу мусофири роҳгузар ва бардагони худ некӣ кунед. Ҳар оина Худо мутаккабирону фахрфурӯшонро дӯст надорад, онон бухл меварзанд ва мардумро ба бухл вомедоранд ва молеро, ки Худо ба онҳо додаст, пинҳон мекунанд…."
Суннати Расулуллоҳ(с), ки дар асоси дастуроти қуръонӣ бино ёфтааст, саршор аз тарғибу ташвиқи амалҳои  хайр буда,  инсонро ба иҷрои онҳо фаро мехонанд ва ҳамзамон аҷру подошашонро  дар дунё ва охират бозгӯи месозанд. Ҳадисҳои гуҳарбори Паёмбари акрам(с) бо як ҷаззобӣ ва расоӣ, ҳикмати "хайр"-ро барои дарёфти савоб, саъодату хушбахтӣ ва сарфарозии инсон таъкид ва таъйид менамоянд. Суханони пешвои муслимин фақат баҳам овардани калимаҳо барои ҷумласозӣ набуда, фалсафа ва ҳикмати жарферо дар худ ниҳон доранд. Чанд  хадиси шакарафшони беҳтарин баргузидаи Худоро барои тақвияти ин гуфтаҳо мисол меорем:

- Бидонед: бинотарин чашм он аст, ки дар роҳи хайр боз шавад.
- Ҳар кори неке садақа аст.
- Ҳаё сар то ба по хайр аст.
- Накӯкорони дунё накӯкорони охиратанд.
- Беҳтарини шумо касест, шуморо ба кори хайр даъват кунад.
- Дастҳо се гунаанд: гиранда, диҳанда ва нигоҳдоранда. Аз ҳама беҳтар дасти диҳанда аст.
- Саховатманд се аломат дорад: афви бо қудрат, адои закот, дӯст доштани тасаддуқ (садақа)…

Чунин ҳадисҳо зиёданд. Бузургии таълимоти ахлоқии Қуръон ва Суннат дар он аст, ки инсонро ба аҷру савоби амали хайр дар зиндагии баъдимаргӣ низ башорат медиҳанд. Аз ин ҷост, бо назардошти  ин дастуроти арзишманди Қуръону ҳадис ҳар фарди боимону мусулмон ҳатман талоши иҷроиши  ягон кори хайр дар зиндагиии ин ҷаҳонии худ мекунад ва умед ба подошу мукофоти охират дорад.      
Дар афкор ва андешаҳои адабию фарҳангӣ, фалсафию динӣ, ахлоқию зебошиносӣ ва иҷтимоию сиёсии башарӣ аз аҳди қадим то ба инҷониб таърифу тавсиф ва тараннуми мафҳуми "хайр" ҳамчун амали нек ва шарифи инсонӣ беканора аст. Дар осор ва гуфтори мутафаккирони барҷастаи дунё, кам ёфт мешавад, ки сари ин мавзӯъ чизе нагуфта бошанд. Хусусан назму насри классики мо саршор аз тарғибу ташвиқи он аст, ки баҳси густарда ва алоҳидаро мехоҳад. Мо ин ҷо фақат аз нигоҳи фалсафӣ мавзӯъро мухтасар шарҳ доданием.
Ҷаҳонбинӣ ё ҷаҳоншиносӣ ориёӣ нахустмактаби фалсафӣ ва фарҳангию динии тоҷикон аст, ки ҳикмати "Пиндори нек, гуфтори нек ва рафтори нек"-ро барои худшиносии инсон бунёд гузоштааст ва башарро ба сӯи хайр хондааст. Дар таълимоти Монӣ "Нур холиқи хайр ва зулмот офаридгори шарр" аст. Дар фалсафаи Ҳинди қадим хусусан буддоия ҳашт аркони  асосӣ, пиндори нек, гуфтори нек, рафтори нек, муҷодалаи  нек, нигоҳи нек, таамули нек, касбу кори нек, нек мавҷуд аст.
Мафҳуми асосии таълимоти Конфутси (файлсуф ва мутафаккири Чини қадим)-ро  "жен" (инсонгароӣ) ташкил медиҳад, ки муносибати  одамонро дар ҷамъият  муайян карда, ҳурмату инсонро таъкид месозад ва даъвати асосии он ба хайрхоҳӣ аст.  
Дар афкори фалсафии файласуфони  Юнони бостон ин масъала васеъ инъикос ёфтааст. Масалан намояндаи  мактаби софистии Юнон Протагор(с.490-410 п.м.) гуфтааст: "Инсон ченаки тамоми ашёст". Суқрот андарзи машҳури "Худро бишнос" ба миён гузошт. ӯ шинохти некӣ ва хайрро асоси саъодатмандшавии инсон донистааст.

Арасту (384-322 п.м) дараҷаи хушахлоқии инсонро на сарвату обрӯ, балки сифатҳои зебои нафсоният, ки аз фазилатҳои зерин: мардӣ, саховат, хайр, ҳиммат, азамат, дустӣ манша мегиранд ҳисобида аст. Ба андешаи ӯ саъодати  инсон доштани ахлоқи накукорӣ ва хайр аст. Арасту мегӯяд, ки накӯкорӣ андозаи рафтори инсониро дар  муҳимтарин риштаҳои зиндагӣ  нишон медиҳад: мардӣ нишонаи рафтори шоистаи инсон дар майдони муҳориба, саховат нишонаи муносибати инсон ба сарват, меҳрубонӣ маҳорати рафтори шахсӣ дар маҳфил ва ғайра.
Дар афкору андешаи фалсафии мутафаккирони асримиёнагии тоҷик фалсафа ва ҳикмати мафҳуми "хайр" мавзӯи меҳварӣ ва калидӣ аст. Бузургоне чун А. Фаробӣ, Абӯалӣ ибни Сино, Насриддини Тусӣ, Муҳаммад Ғазолӣ, Фахридини Розӣ, Абӯҳанифа ва дигарон, ки  аз ҳудудҳои ҷомеашиносии ислом берун нарафтаанд, ҳикмати ин амал ва кори наҷибро барои низоми як ҷомеаи адолатпеша, инсонгаро, маърифатгаро хеле рушану фаҳмо маънидод кардаанд. Адабиёти форс-тоҷик, ки  бо тарғибу ташвиқи ғояҳои башардӯстӣ ва хирадпарварӣ дар  асоси хайру  дод машҳур аст, шоиру нависандае надорад, ки рӯи ин мавзӯъ сухан нагуфта бошад.  

Мо имкони шарҳу эзоҳи ақидаҳои эшонро дар ин навиштаи мухтасар надорем ва фақат ба гунаи мисол гуфтаҳои Шайхурраис Абӯали ибни Синоро аз асараш "Ишорот ва танбеҳот" меорем. Ибни Сино дар мавзӯи рағбати табиӣ ва фаъолияти инсон дар ҷомеа сухан мегӯяд ва дар бораи "хайр" гуфтугӯ мекунад. Ба ақидаи ӯ хайр (эҳсоси лаззатҳои ҳиссӣ,  ақлонӣ, рӯҳонӣ, фаъолияти амалии инсон) эҳсосест, ки барои рӯҳу равони амалии инсон шодмонӣ ва саодат мебахшад. Хайр барои як нафар метавонад ғизои лазиз бошад, барои қисмате эҳсоси бартарӣ бар дигарон (мисол: фазилат ва ҳукумат) барои гурӯҳи дигар расидан ба мартабаҳои орифона. Арзиши ҳақиқии "хайр"-ро холисона будани он, пок аз ғаразҳо буданаш муайян мекунад.
Хайр, хайрия як зуҳуроти нодирест, ки аз шарофату каромати инсон дарак медиҳад. Эҳсоси масъулияти имонӣ ва инсонии як фардест, ки ахлоқ, рафтор ва пиндораш бар пояи гуманизм (инсонгароӣ) устувор гаштааст. Барои ӯ тақдир, сарнавишт ва ҳастии шахс ва афроди ҷомеа арзиш дорад, хурсандӣ ва ғаму андӯҳи онҳоро шарик аст. 

Инсоне шахсияташ аз унсурҳои неки фазилати одамӣ, фаросати волову ҳиммати баланд бунёд гардидааст.
Меҳвари андешаҳояшро некию накукорӣ кардан, дасти бечорае гирифтан, хайрхоҳӣ мардум будан ташкил додаст, одамияташ боло рафтааст. Хайру эҳсон, саховат на барояш воситаи худнамоию, риёкорӣ, шӯҳрату қудрат, балки василаи мувозинат (гармония)-и рӯзгору зиндагонӣ аст. Ибни Мискавайҳ ин масъаларо тафсири зебое карда гуфтааст, ки барои ҳар як тоифаи мардум лаззату саъодат вобаста ба таҳсили касбу шуғли дӯстдоштааш гуногун зоҳир мешавад. Масалан барои як майпараст лаззату саъодат истеъмоли доимии шароб, барои варзишгар тамрину машқи ҷисмонии бардавом, барои шаҳватпараст зино, барои олим таҳсили илм, барои саховатманд хайру эҳсон ва ғайра.
Аслан барои хайр маблағ зарур аст, чун сарчашма ҳамаи хайру саховат дорои маҳсуб аст. Лекин суоли матраҳ ин аст, ки як шахси нодору бечора бо вуҷуди дасткутаҳӣ дар замираш доимо орзуи хайру эҳсон карданро мепарварад, чи гуна метавонад, ин нияташро амалӣ созад.
Аввалан ӯ мувазаф нест ё масъулияте дар иҷроиши ин кор надорад, зеро пулу пайсае баҳри амалӣ кардани он надорад. Чунин ашхос аз назари шаръӣ ва ҳуқуқӣ низ барои иҷроиши ин кор масъулияте дар назди хеш ва ҷомеа надоранд. Валекин барои савоби дунявӣ ва охират мешаванд корҳои зиёди хайриявӣ, ки усулан характери  маънавӣ доранд ба сомон расонид аз қабули аёдати бемор, дарахт шинондан, иштирок дар ҳашарҳои ободонии маҳалла, кӯмаки маънавӣ  ба пиронсолон, барҷомондагон, ятимону сағирон, мусофирону дар роҳмондагон,  силаи раҳм бо хешовандону пайвандон, оштӣ додани ду шахси боҳам қаҳрӣ, дилбардорӣ ва тасаллияти шахси азодор, табассум бар рӯи мӯъмин ва ғайраву ҳоказо. Аслан хайр як амали наҷиби ахлоқӣ аст, ки аз кирдори рафтори бошарафонаи инсон ё гурӯҳе дарак медиҳад….

Имрӯз инсоният ва аз ҷумла ҷомиаи мо дарёфт, ки бузургтарин илм  ахлоқ аст, зеро агар  ҳама чиз дар дунё барои камоли инсон бошад, пас шарифтарин илм  ҳам илми ахлоқ аст, ки ҳадафи росташ инсон ва инсонгароӣ мебошад.    
Хайрхоҳӣ, хайрандешӣ, хайрпарварӣ яке аз нишонаҳои худшиносӣ ва ҷомеашиносии инсон аст. Натиҷаи болоравӣ ва камолоти маънавӣ ва ташаккули шахсияти ӯст. Ҳадду нуқтаи баланди хулқу атвори ҳасанаи фард аст, ки сифатҳои ғайриахлоқии ӯро аз қабили бахилӣ ҳирсӣ, беҳимматӣ, тангназарӣ, бешарафию бетарафӣ, худпарастӣ, бераҳмӣ, бешафқатию золимӣ, кибру ғурур ва ғайраро барҳам задаст, аз байн бурдааст, пахш кардааст. Хайр як зуҳуроти эҳсоси инсонгароии шахс аст. Хайр ба маънои васеъ назару амали холис, солиму беғараз нисбати сарнавишти миллату Ватан, башарияту ҷаҳони вуҷуд аст.
Хайру саховат агар дар ҷомеа ҷойгоҳи баланд намедошт, дар хусуси Ҳотами Той садҳо қиссаву ривоят гуфта намешуд. Дар шеъру адаби гузаштаву муосир ин қадар таърифу тавсиф намешуд. Аксари ин гуфтаҳо ва навиштаҳо дар бораи ҳиммати шахсони саховатманд воқеият доранд. Чунончи дар ин мисраъҳо омадааст:

Дар рухи марди сахӣ нури сафост,
З-он, ки дар ҷаннат қарини Мустафост.

Аз назари мо тарғибу ташвиқи маъракаҳои хайрия дар расонаҳои хабарӣ то ҷое  зарур ва муҳим аст, зеро он  шояд воситаи панди  дигарон гардад ва баъзе аз ашхоси доро ва сарватмандро ба таҳрик дарорад ва мӯҷиби ибраташон шавад. Ин мисраъҳои шоир низ баҳри ҳушдории эшон дар ин амали наҷиб аст:

Тавонгар зи дарвеш ғофил мабош,
Ки ӯро ҳақ бувад, бо ту андар маош,
Худо бар ту додаст, ту баҳри Худо
Бидеҳ  то нагардӣ дар охир гадо.

Дар мисраи охир мафҳуми гадо ба маънии маҳрумият аз марҳамати илоҳӣ ва бечорагии охират омадааст. Дар кишвари мо намудҳои гуногуни хайрияҳоро метавон баргузор кард. Ҳоло мӯд шудааст, ки бо ташкили маъракаи издивоҷ ё хатнасур ва рекломи чандин каратаи ӯ дар радиову телевизион хайроти дигар камтар анҷом дода мешаванд. Ман дар ин ҷо зидди он нестам, чунин кор ва амали савоб сурат нагирад, баръакс ҳамеша дуои неки худро аз даргоҳи Илоҳӣ барои чунин афроди саховатманд масъалат дорам. Валек намудҳои дигари хайру сахо аз қабили ёрмандӣ ба шахсони муҳтоҷу ниёзманд, камбизоату нодор, бемору дардманд, ятиму бекас, пиронсолу барҷомонда низ зарур ва муҳим аст. Мардуми сарбаланди мо одати дастҷамона ва якҷоя гузаронидани маъракаҳои гуногуни хайрияро доранд. Ин сирф яке аз унсурҳои фарҳанг, урфу одат, психология, ҷомиашиносӣ ва ҷаҳонбинии ташаккулёфтаи миллати соҳибтамаддун, тамаддунофар ва тамаддуновари мост. Намудҳои хайри моддӣ ва маънавӣ зиёданд, ки баршумории ҳамаи онҳо ва тавзеҳу шарҳашон  дар ҳаҷми  як мақола имкон надорад. Масалан кӯмаки пулӣ расонидан дар чопи як китоби шоир ё нависанда, олимону донишмандон ва аҳли эҷодкори миллат, дасти ёрӣ дароз кардан ба толибилмони камбизоат, бевазанҳои кӯдакдори мӯҳтоҷ, пирони бекасу барҷомонда, ятимхонаҳо, хонаҳои пиронсолон, умуман дастгирии қишрҳои дар ҳақиқат ниёзманди ҷомеа, сохтмони боғчаву мактаб,  бунгоҳҳои тиббӣ, роҳҳо, кандани каналу корезҳо,   бунёди корхонаҳои   истеҳсолӣ, ки боиси ба ҷои кор таъмин кардани аҳолӣ мегардад, сохтани пулҳо, манзилҳои истиқоматӣ, ва ғайра амали хайру савоб дар рӯзгори муосири мост.

Муҳимтарин мавзӯи баҳси ин навишта он аст, ки чи тавр метавон дар ботини инсон эҳсоси хайрхоҳиро тарбия кард. Ин масъала ҳам шарҳу тафсири доманадор ва густардаро талаб менамояд. Мӯҳтавои  хулосаи моро иқтибос аз гуфтаҳои пири ҳакимони Машриқзамин Абӯалӣ ибни Сино ташкил медиҳад: "Фарзанди инсон, бара ва гурбача баъд аз таваллуд аз  ҳайси мӯҳтаво ва маъно баробаранд. Ҳам кӯдак, ҳам бара, ҳам гурбача яксон таваллуд мешаванд, бузург мешаванд, менӯшанд, мехӯранд, ҷуфт мешаванд, фарзанд ба дунё меоранд, мемиранд. Дар ин сифат ҳамаи онҳо баробаранд, ҳайвонанд(ҳайвон-яъне ҷондор, растанӣ ва ҳайвоне, ки қобилияти рушду нумӯъ дорад). Фарзанди одам фақат дар сурате аз олами ҳайвонӣ ҷудо шуда, бо сифатҳои инсонӣ рушду камол меёбад, ки парвариш ва тарбият гирад. Маданӣ шудани инсон, сатҳу дараҷаи ин маданият вобаста ба сатҳу дараҷаи он тарбият ва парваришест, ки  ӯ дидааст".

Агар назокату латофат ва асли гуфтаҳои  Ибни Синоро дуруст дарку фаҳм намоем, сухан рӯи арзиш ва ҳикмати тарбия дар рӯзгори инсон меравад, ки дар замиру ботини ӯ кадом майлу рағбатҳо ва ҳавасҳоро бедор месозад ва кадом хислату сифатҳоро парвариш менамояд. Тарбияи эҳсоси хайрхоҳиро дар инсон бояд аз синни хурдсолӣ шурӯъ намуд ва дар даврони балоғат ва камолот онро зина ба  зина такмил бояд дод. Барои ин аз оила то боғчаву мактаб, омӯзишгоҳҳову парваришгоҳҳо, макотиби олӣ, масҷиду мадрасаҳо, ташкилоту идораҳо, гурӯҳҳои меҳнатӣ, мардуми диёру маҳалла, шахсони дорои вазифаҳои масъул умуман ҳар фарди рушанзамире, ки ҳастӣ ва ҳуввияти миллату кишвар барояш азиз мӯътабар аст, масъул ва вазифадор аст. Ин кор масъулияти имонӣ, инсонӣ ва виҷдонии ҳар шахси соҳибандеша ва бохирад аст, аз падару модар, мураббиёну омузгорон, рӯҳониёни мӯътабару пиронсолон, олимону донишмандон ва дигару дигарон. Ба истилоҳи маданиятшиносӣ ва ҷомеашиносии замонавӣ низоми ҷомеа, адолату саодати ҷамъиятиро ҳамин гуна инсонҳое, ки ҳикмати маданиро гирифтаанд, тарбияти маданӣ гирифтаанд, дар замирашон хайру эҳсон манбаи эҳсоси саъодат гардидааст,  таъмин карда метавонанд.  Нуқтаи ҷолиб дар таълимоти "ҳикмати мадани"-ии яке аз файласуфони  забардасти тоҷик Насриддини Тусӣ он аст, ки ҷаҳони кавну макон(аҷроми табиӣ, аҷроми самовӣ, растанӣ, минерал, ҳайвон, одам)-ро дар робитаи гусастанашаванда, ба якдигар мӯҳтоҷ, сабаби камолоти ҳамаи навъҳои ҷаҳони зинда медонад. Айни ҳамин қонунмандӣ дар ҷаҳони одамӣ низ вуҷуд дорад. Инсонҳо бо қудратҳо ва имкониятҳои гуногун ба ҷаҳон меоянд. Оқилтару камақлтар, тавонову заифтар, тезҳушу кундзеҳн, раҳмдилу бераҳм, поктару ифлостар ва ғайра.

Ҷомеаи инсонҳо дар сурате бақо меёбад,  инкишоф меёбад, камол меёбад, ки тамоми рангорангӣ ва гуногунии инсонҳо ислоҳ шаванд, такмил шаванд,  бар асари робитаҳо(муоинат)-и маданӣ ба шакли эътидол оварда шавад. Ин илмро Аҳмади Дониш илми тамаддун ва таъовун номидааст.  Ҳайфо, ки фарҳангу тамаддуни пурарзиши инсоншиносиву ҷаҳоншиносии ин миллати кӯҳанбунёд, ки саршор аз тараннуми ғояҳои хайрхоҳӣ аст, мавриди омӯзиши  ҳаматарафа ва воқеӣ қарор нагирифтааст. Моро дар ин самт мушкилие нест, чун аз Одамушшуаро устод Абӯабдуллоҳи Рудакӣ то Мавлоно Ҷалолиддини Балхӣ, Мавлоно Абдуррахмони Ҷомӣ, Саъдии Шерозӣ… то ба шуъарои муосирамон ҳамагон ровиёни ин фазилати инсониянд. Ва  ё ки фақат осори гаронарзиши Саъдии Шерозӣ барои талқину ташвиқи шаборӯзии  мо дар ин ҷода кифоят дорад. Валек мушкил дар  низоми маърифати сар сарӣ ва нописандонаи мост. Имрӯз дар раванди ҷаҳонишавӣ ва ғарбгароӣ хавфу хатари зиёд ба ахлоқи ҷавонони мо таҳдид дорад, ки яке аз он камарзиш ҳисобидан, нодида гирифтани арзишҳои фаҳангӣ ва суннатии миллати хеш аст. Барои мисол  аксари муйсафедони рӯзгордида ё хазинаи қиссаву ривоят, шеъру достон аз осори ниёгон маҳсуб меёбанд ва даҳҳо ва садҳо мисолу масал ва панду андарзро дар хусуси ҳикмати хайр медонанд ва ё ки ҳамеша  ҷавононро ба риояти одаму одамгарӣ дар асоси ғояҳои башардӯстӣ талқину ташвиқ мекунанд. Шояд таъсири гуфтаҳо ӯ дар ҳадде бошад, ки на аз дасти падару модар, на аз дасти мураббию устод бадар ояд. Ин "хотираи бузург" бояд ҳифз ва эҳтиром карда шавад ва мавриди истифода бошад. Ҳоло аксари маъракаҳои хайриявие, ки бо воситаи радио, хусусан телевизион реклама мегарданд, характери намоишкорӣ доранд ва аз обрӯхоҳӣ ва қудратхоҳии соҳибонашон дарак медиҳанд. Дигар масъалаи ташвишовари бо ном "хайриявӣ" аз номи дигарон, ба хусус ташкилотҳои хориҷӣ ба ҷо овардан ва анҷом додани он мебошад. Баъзе афрод дар ин маърака чунон чоплусӣ мекунанд, ғаши касро ба миён меорад. Худро ҳомӣ ва ҳодии саховатманд нишон доданӣ мешаванд ва соҳиби  хайр  меҳисобанд. Дар назари мардум ва ҷомеа худро  фарди хайрхоҳу инсондӯст муаррифӣ карданӣ мешаванд. Вале, дареғ ин ҳама намоишкорӣ на танҳо обрӯ ва иззати ин тоифаро мерезонад, балки муҷиби хиҷолат ва шармандагиашон дар дунё ва қиёмат аст.

Ахлоқ дар ҷахони имрӯза, аз ҷумла дар Тоҷикистон ба масъалаи умда ва доғи рӯз табдил ёфтааст. Бар асари зудсайри ҷаҳони асри ХХ ва ХХ1, суръати шадиди тарақкии техникӣ, хусусан техникаи навин, техникаи ақлсоз ва ҳассор, ба қолабҳои  маъмулу маъруфи чӣ ғарбӣ ва чӣ шарқӣ осебҳои сахт расонидаанд. 
Тарбияи ахлоқӣ ба хусус хайрхоҳӣ, хайрандешӣ, хайргароӣ яке аз ҷараёнҳои арзишманди тарбияти аҷдодии мост. Мақсади ниҳоии ин навъи тарбият парвариши инсони ороста  бо беҳтарин сифатҳои маънавӣ мебошад. Дониши хуб, муоширати хуб, машраби шоистаи зиндагӣ, ки ҳадафи ниҳоии он омода кардани инсон барои ба навъи инсонӣ баҳраи комил гирифтан, аз зебоиҳои зиндагӣ ва дар навбати аввал зебоии манфиатрасонӣ ба халқ аст. Дар ёд дошта бошем, ки бузургони ҷаҳони андеша барои зебоии сухан нагуфтаанд, ки "асли одам барои одамон манфиат расонидан аст". 
Солҳои пеш баргузори консерт ва маҳфилҳои дигари хайриявӣ бо иштироки ҳунармандони шуҳратёр ба ҳукми анъана даромада буд, ки ҳоло тақрибан вуҷуд надоранд. Ба гуфти Соиби Табрезӣ:

Ҳеч касе нест, ки дар фикри дили худ бошад,
Умри мардум ҳама дар фикри шикам мегузарад.

Ин корро бояд ҷоннок намуд, то дар зеҳну шуури ҷавонон ҳиссиёти хайрхоҳиро бедор созем. Навишти як асар ё китоби хуби назмию насрӣ, тарғиби барномаҳои мазмуноки ахлоқӣ бо воситаи садову симо, таҳияи филмҳои аҳамияти умумимиллӣ ва умумибашарӣ дошта, намоишҳои театрии ҷолибу судманд дар роҳи ташаккули сохтмони афроди миллат, ки аслан бар дӯши ашхоси эҷодкор аст, заминаи асосии парвариши сифатҳои хайрхоҳӣ, хайршиносӣ ва хайрҷӯии қишрҳои гуногуни ҷомеа мебошад.   
Мардуми соҳибхайрро дар фарҳанги классики мо соҳибназарон (улулабсор) ва ё соҳибхирадон(улулалбоб)  низ мегӯянд, ки аслан  ибораҳои Қуръониянд. Ҳикмати офариниши як соҳибхирад, соҳибназар он аст, ки ӯ барои равшан кардани роҳи қавму миллаташ офарида мешавад.
Азбаски бунёди ҷаҳон бар хайр аст, маърифат яке аз хайрҳои зеботарин аст.  Маърифат танҳо роҳест, ки инсонро ба лаззатҳои маьнавӣ мебарад. Маърифатгароӣ, тарғиби маърифат дар тамоми таърихи миллати мо ҳамеша рӯи кор, муҳим ва фаъол будааст ва ҳаст. Маърифати воқеии арзишҳои ҳастии ҳуввияти инсон сарчашмаи ҳама хайрхоҳии фард аст.

Мирзоҳусайни Бадалипур, устоди факултаи фалсафаи ДМТ

ҲИҶОБ

Магир аз сарат ҳиҷоб, бо он басо 

қашангӣ, 

Ҳиҷобат бошад чу дил, даруни он 

ту нанги. 

Аз куча гузар карди, бикардам 

суят назар, 

Он ҳиҷоби сари ту, зи Қуръон 

бинмуд хабар. 

Рафтам хона шитобон, ба даст 

гирифтам Қуръон, 

Расидам ба ин оят;" Иқраъ"-яъне, 

ки бихон ! 

Кардам сатри ту пайдо, ман зи 

сураи" Аҳзоб", 

Нурафшон гашт ду дида, ВаллоҲ, 

ки мисли моҳтоб. 

З-ояти панчою нуҳ(59), меомад 

бӯи гулоб, 

Зеро дар он ба занҳо, амр аст, ки " 

Кунед Ҳиҷоб". 

Ва ҳам дар сураи " Нур", дар ояи 

сию як(31), 

Тарзи бастани ҳиҷоб, фаҳмондааст 

як-як. 

З-ин ру магир ту ҳиҷоб, зи сар, ки 

мешави хор, 

Биҳиштро бинеҳ бар сар, иваз 

масозаш бо Нор!

Хоҳарону модарони меҳрубон,
 Кардаед зебо чашму рўятон, 
Гесў хушбўю ќади дилҷўятон, 
Марди номаҳрам масти бўятон,
Куртаҳои ранг ба ранг орзуятон,
 Беҳиҷоби, бадзабони хӯятон,
Лаънати ҳақ беадад шуд сӯятон, 
Бозгашти ҳамамон сӯйи Худост.
Хоҳари ҷон, як даме андеша кун, 
Аз барои рўзи фардо тўша кун. 
Зумра занҳоро бубини ту мудом,
 Бо сару дасти бараҳна субҳу шом.
Зумраи дигар ба лолу қоли худ, 
Гаштаанд машғул бари уболи худ. 
Дигаре карда ба рўяш чанд намуд, 
Аз крему рангҳои бенамуд. 
Хоҳари ҷон, як даме андеша кун, 
Аз барои рўзи фардо тўша кун.
Дигаре дар тан либоси мардаки, 
Гашту гарди ў бувад чун кудаки. 
Баъзешон ҳастанд доим беқарор, 
Аз Худо шарме надоранд, беизор.
Дигаре дорад ҳиҷоби тангу тор,
 Инчунин Ҳиҷоб, кай бошад шумор.
Хошари ҷон, як замон андеша кун, 
Аз барои рўзи фардо тўша кун. —- 
Нашояд дам бидуни зикри Аллоҳ, 
Нафас ҳайф аст бе “Алҳамдуллилоҳ”

ЗАНҲОИ МО БОЯД САРФАКОР БОШАНД

Сипос Худойро Парвардигори оламиён ва дуруду салом ба пайғамбари Худо, бар хонадону ёрон ва бар ҳар касе аз дўстдоронаш бод. Ва аммо баъд:

 Ба ҳар зани мусулмоне, ки ба парвардигории Аллоҳ Таъоло, ба пайравии дини мубини Ислом ва ба паёмбарии Муҳаммад (с.а.с) розӣ ва хушнуд аст.

Ба ҳар модаре, ки фарзандонашро дар рўҳи парҳезкорӣ, Худотарсӣ ва ахлоқи нек тарбият мекунад, дар пайравӣ аз суннати Паёмбар (с.а.с) парвариш менамояд ва анҷом додани амалҳои нек ва писандидаро барояшон маҳбуб мегардонад.

 Ба ҳар зани мусулмоне, ки мушкилоти замона, нобасомониҳои рўзгор, дурии маҳбуби ғамгусор ва хорию зиллати бешумор ғамгину маҳзунаш кардааст.

Зан — модар, фариштаи рўйи замин аст, — гуфтаанд донишмандон. Он поку беолоиш ва басо бузургу меҳрубон аст. Ба ин офаридаи Худованд касе шак оварда наметавонад. Дар баробари ин, мутаассифона, аксар вақт сабаби ба исрофкорӣ даст задани онҳо дигаронро мушавваш мегардонад. Ҳангоми тўй ва таҷлили дигар маҳфилҳо онҳо бештар ба исрофкорӣ роҳ медиҳанд, ки чандон кори оқилона нест.Хуб  мешуд, ки дар баробари меҳмоннавозиву меҳрубон буданашон боз сарфакор ҳам бошанд, зеро дар мақоли халқӣ омадааст: «Сарфаи сари оташдон — савдогари Ҳиндустон». Фикр мекунам, ки  барои сарфакори дар оила бояд занҳои азизи мо бояд даст бигиранд  ва  ба исрофкориҳои зиёд даст  назананд. Дар вақташ ҳама гуна расму оин, анъана ва одатро аз гузаштагон омўхтем ва акнун вақти он расидааст, ки сараро аз носара ҷудо намоем. Ба қавле амалеро имрўз ба сомон расонда, фардо аз карда пушаймон нашавем.

Модарони азиз хоҳарони гироми ва занҳои оқилу донои мо шумо бояд ба қадри  меҳнатҳое,ки мардҳо,бародарон,падарон ва  писарони шумо дар муҳоҷират дар ғариби мекуанад ва ба шумо маблағ мефиристонанд шумо сарфакорона онро истифода баред дар оилаи худ аз ҳар хел исрофкориҳои беҳуда ,ки ва урфу одатҳои милли мо мондааст худдори кунед.Ба ҷойи исрофи беҳуда дар маъракаҳо шумо он маблағро дар танзими оила, тарбияи фарзандон истифода баред хуб мешуд.

Тарбияи фарзандон мади аввал аст нисбати ин маъракаҳое,ки оилаи шуморо ба касоди оварда мерасонанд.Вале  сад афсус,ки то ҳол модарони бисёре ҳастанд,ки дар оила бе сарфаро ҳастанд. Маблағи фиристодаи шавҳар ё фарзандонашонро беҳуда ва исрофкорона сарф мекунанад барои таври замона,ки бояд аз ҳамсоя кам набошем гуфтани.Фикр мекунам ки агар занҳои мо ба илму фарҳанг мебуданд ба  оилаҳои худ бештар нафърасон мешуданд ва ба қадри меҳнати пули меомадаги мардҳо мерасиданд.

Тӯйи издивоҷ аз назари ислом суннат аст. Дар издивоҷ аз назари ислом тӯй кардан машрӯъ (он чи шариат онро раво ва ҷоиз медонад) аст, зеро ҳазрати Пайғомбар (с) фармудаанд: «Тӯй кун, агарчи бо як чорво ҳам бошад». Қобили зикр аст, ки дар Сунани Абӯдовуд аз Пайғомбари Худо (с) ривоят мешавад,ки фармудаанд: «Рӯзи якуми тӯй ҳақ аст, рӯзи дуюм урф (расму таомул) аст ва рӯзи сеюм риёву худнамоист». Пас бояд тӯй як доира ва ҳадди худро дошта бошад. Аммо тӯйҳои маъмулии мо, ки оҳиста-оҳиста он шакли риёкорӣ, хароҷоти зиёд ва баъзан се рӯзу аз он зиёдро дарбар мегирифт, аз назари ислом ҷоиз набуда, барои оилаҳои навбунёд баракс зарарҳои моддию маънавӣ меоварданд.

Бояд тазаккур дод, ки аз назари ислом баргузории тӯйи арӯсӣ бояд дар ҳадди эътидол сурат гирад. Дар ҳадиси шариф омадааст: “Беҳтарини занон ононеанд,ки хароҷоти никоҳашон сабуктар бошад”. Ба ҳамагон маълум аст,ки дар ҳамаи корҳо таносуби  муайян, худдорӣ ва  сарфакорӣ лозим астҲамчунин Пайғомбари акрам(с) фармудааст: «Одами сарфакор ҳеҷ гоҳ мискин (камбағал)намешавад» (ривояти Имом Аҳмад).

Мақсади таҳияи қонуни мазкур низ ба хотири сарфаи буҷети оилави мардум, мақсаднок истифода намудани он аст, аз ҷумла барои зиндагии осоиштаи муносиб, таълими дурусти фарзандон, муҳайё кардани шароити зиндагӣ барои аҳли оила мебошад.

 Дар ояти 31, сураи Аъроф чунин омадааст:

“Бихӯред ва бинӯшед, вале исроф макунед, зеро (Худованд) исрофкоронро дӯст намедорад ”.

Ҳамчунин Худованд ба ҳадде ин амалро накӯҳиш карда, ки дар сураи Исро, оёти 26 ва 27 мефармояд:

ВА бисёр исроф макунед. Ба дурустӣ, ки исрофкунандагон бародарони шайтонанд ва шайтон (ҳам) нисбат ба Парвардигори худ носипос аст”.

Ҳамчунин Худованд дар беш аз 10 сура дар мавзӯи исроф баён доштааст, ки ҳамаи паҳлӯҳои ҳаёти инсонро дар бар мегирад. Масалан: 1 - Сураи Анъом, ояти 141, 2- Сураи Аъроф, ояти 31, 3-Сураи Юнус, ояти 12 ва 83, 4- Сураи Анбиё, ояти 9, 5- Сураи Шуаро, ояти 151, 6-Сураи Ғофир, ояти 43, 7 -Сураи Зухруф, ояти 5, 8 -Сураи Духон, ояти 31, 9- Сураи Зорриёт, ояти 34.

Риоя намудани ҳар банди  Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросимҳо дар Ҷумҳурии Тоҷикистон» ҳатмист, зеро ҳеҷ кадом як нишондоди он мухолифи дини Ислом ва фармудаҳои Худованд набуда, балки як навъ дастурест, моро аз сарфи беҳуда пешгирӣ менамояд. Чунин зуҳуроти номатлуб ҳамеша мўҷиби паст рафтани масоили иқтисодии ҳар оила аст. Фақат ақли солим даркор, ки нуктаҳои онро аз сари нав биомўзем ва фикри ғолибро дастгирӣ намуда, дар рўзгорамон истифода барем.

Ҳадафи Қонуни ҶумҳурииТоҷикистон “Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросимҳо дар Ҷумҳурии Тоҷикистон” баланд бардоштани сатҳи зиндагии иҷтимоӣ ва иқтисодии мардуми кишварамон мебошад. Пешвоидин мубини Ислом ҳазрати Муҳаммад(с) низ пайравони худро аз беҳудагӯию исрофкорӣ барҳазар дошта, чунин фармудаанд: “Бадтарин пайравони ман  касонеанд, ки дар нозу неъмат ба дунё омадаанд ва маркабҳои гуногунро бо исроф савор мешаванд ва вақт худро ба суханони беҳуда пур мекунанд ва дар хӯрдану пӯшидан исрофкориро пеша мекунанд”.

Тавба кун эй зан!!!-шеъри Умеди Рахмат

Барои Марг омода бош

Вақте, ки яке аз наздиконамон ҷони худро ба Худованд таслим намояд, чашмҳои ўро бо дастони худ бипўшем ва барои ў дуо намоем ва рўи ўро бо матое пӯшида (Инна лиллаҳи ва инна илайҳи роҷиъун) бигўем. Яъне: (Ҳароина мо аз они Худоем ва ҳароина ба сўи Ў боз хоҳем гашт". 
   Худованди мутаъол мефармояд:
   "Ва сабркунандагонро башорат бидеҳ. Ононе, ки чун ба онҳо сахтӣ бирасад, гўянд: Ҳароина мо аз они Худоем ва ҳароина ба сўи Ў боз хоҳем гашт. Барои ин гурўҳ аз ҷониби Парвардигорашон, дурудҳо ва онон роҳёфтагонанд".  (Сураи Бақара 155,  157).
Пас аз он нороҳат нашавем ва ғазаб накунем, балки бар сабру дуо бошем ва бояд бидонем, ки касе, ки ҷони ин мурдаро гирифт, рўзе ҷони дигаронро низ хоҳад, гирифт. Вале барои ҳар як шахс мўҳлатест, ки аз он мўҳлат пешу қафо нахоҳад шуд. Пас батезӣ ўро шуста кафан кунем ва намоз гузошта ўро бар қабр гузорем.

   Аз  Хонӣ,  хизматгори  Усмон  (разияллоҳу анҳу)  ривоят  шудааст,  ки  мефармоянд:   "Вақте, ки Усмон  (разияллоҳу анҳу)  ба  назди  қабр  оянд,  мегиристанд,  ҳатто ришҳояшон  тар  мешуд.  Пас  ба эшон гуфтанд.  Дар  назди  шумо,  ҷаннату  дўзах  зикр  карда  мешавад  ва  барои  он намегирйед  ва  чаро   барои  қабр мегирйед.  Дар  ҷавоб  гуфтанд: Паёмбар  (саллаллоҳу алайҳи ва саллам)ро  шунидам,  ки  мегуфтанд:
   "Қабр  аввалин  манзили  охират аст,  пас  касе,  ки  аз  он  наҷот  ёбад,  мо баъди  он  осонтар аст.  Ва  агар  аз  он  наҷот  наёбад, мо  баъди  он  сахттар аст). 
   Ва  низ  гуфтанд:   Паёмбар  (саллаллоҳу алайҳи ва саллам)  фармуданд:
   "Ҳеч  ҷоеро надидам, ки аз қабр даҳшатноктар  бошад".  Санади ин ҳадис саҳеҳ аст. Имом Аҳмад онро  ривоят карданд. 
  Аз  Бароъ ибни  Озиб  (разияллоҳу анҳу)  ривоят  шуда аст, ки  мегўянд:
   "Рўзе бо  паёмбар  (саллаллоҳу алайҳи ва саллам)  дар  як  ҷанозаи  марди  ансорӣ  ҳозир  шудем.  Вақте, ки  ўро  ба қабр  расонидем,  ва  ў дар  ҳолати  лаҳад  кардан  буд, дар  ин  ҳолат  паёмбар  (саллаллоҳу алайҳи ва саллам)  рў ба рўи  қибла  нишастанд ва  мо  дар  атрофи  он ҳазрат  нишастем.  Он қадар  ором  будем,  гуё ки  дар  болои  сари  мо  парранда  аст.  Ва  дар  дасти  он ҳазрат  шохае  буд,  ки  бо он  заминро  меканданд.  Ва  дар  ин  ҳолат  гоҳе  ба  осмону  гоҳе  ба  замин  назар  мекарданд.  Ва  чашмони  худро  ба  болою поён  мебурданд,  се  маротиба.  Дар ин  ҳолат  гуфтанд:  (Ба  Худованд аз азоби  қабр  паноҳ биҷoед.  Ва  инро  ду ё се  маротиба  такрор  карданд.  Баъд  аз  ин  гуфтанд :  Эй  бор  Худоё  ба  ту аз  азоби  қабр паноҳ  меҷўям.  Инро  ҳам  се  маротиба  такрор  карданд....
(Давоми ҳадис) Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва саллам гуфтанд:  Агар  бандаи  мўъмин,  дар  ҳолати  ҷон  супорӣ бошад, ба  назди  ў малоикаҳое  аз  осмон  мефароянд,  ки  рўйҳояшон  бисёр  сафед,  монанди  офтоб  ва  бо  ҳамроҳии  худ  кафане аз кафанҳои  ҷаннат   ва  хушбўие  аз  хушбўиҳои  ҷаннат меоранд. Онҳо  аз ин  банда  ба  масофаи  диди  чашм  менишинанд.  Дар  ин  ҳолат  малакулмавт  (алайҳис салом)  ба  назди  сари  ў  омада,   менишинад.  Пас  мегўяд:  Эй  нафси  поку  ором  ба сўи  мағфирату  ризои  Худо баро. Ҷони  ин  банда,  мисли  қатраи  обе,  ки  аз  зарфе мерезад, аз баданаш баромада мерезад.  Пас  малакулмавт  онро  қабз  мекунад. 
   Дар  ривояти  дигар  омадааст, ки:  Вақте,  ки  руҳаш  аз  баданаш  ҷудо  шавад,  тамоми  малоикаҳое,  ки дар  байни  замину  осмон  қарор  доранд  ва  малоикаҳое,  ки  дар  осмонанд,  барои  ў  дуруд  мефиристанд.  Ва  барои ў дарвозаҳои  осмон  кушода   мешавад.  Ва  ҳар  малоикае,  ки  дарвозабонанд,  аз  Худо талаб мекунанд, ки руҳи  ин  банда  аз  дарвозаи  эшон  боло  карда  шавад.
 Вақте,  ки  малакулмавт  ҷони  ўро  қабз  бикунад,   дар  дасташ  ба  андозаи  як  задани  чашм ҳам,  боқӣ  намемонад.  Балки  он малоикаҳое, ки  аз  осмон  омада  буданд,  ба  зуди  руҳи ин бандаро  дар  ҳамон  кафану хушбўие,  ки  оварда  буданд, мегузоранд.  Ва  он  тасдиқи  қавли  Худованд  аст, ки  мефармояд :
{تَوَفَّتْهُ رُسُلُنَا وَهُمْ لاَ يُفَرِّطُونَ}.   (الأنعام: 61) 
   "Фиристодагони мо беҳеч кўтоҳиву гузаште ҷони ўро бигиранд".      (Сураи  Анъом :61)   
 Руҳ  аз  он, ба  монанди  беҳтарин  бўи  мушке,  ки  дар  рўи  замин  аст, мебарояд.
Малоикаҳо  руҳи  ин  бандаро  бо  ҳамроҳии  худ  ба  осмон  мебаранд.  Ҳар вақто,  ки  ин  малоикаҳо,  аз  назди  малоикаҳое,  ки  дар  осмонанд,  гузаранд,  онҳо  мепурсанд:  Ин  руҳи  пок  аз они  кист?  Дар  ҷавоб  мегўянд:  Ин  руҳи  фалони  писари  фалонист.  Ва  номи  ўро  бо  беҳтарин  номе,  ки дар дунё  зикр  мешуд, зикр  мекунанд. 

(Давоми ҳадис). Вақте,  ки  ба  осмони  дунё  бирасанд,  аз  дарвозабони  осмони  дунё  талаб  менамоянд, то  дарвозаро  барои  онҳо  кушояд.  Пас  барои  онҳо  дарвозаро  мекушояд.  Тамоми  малоикаҳое,  ки  дар  ин  осмон  вуҷуд  доранд,  бо  ҳамроҳи  руҳи  ин  банда,  ба  осмоне,  ки  баъд аз ин  осмон  аст,  (яъне  осмони  дуввум)  мебароянд.  Ҳамингуна ин руҳ, бо ҳурмату эҳтиром, ба  осмони  ҳафтум  мерасад.  Пас  Худованди  бузург  мегўяд: Номаи  бандаамро  дар   иллиййин бинависед.
   "Ва туро  чӣ  чиз  дононд,  ки иллиййин  чист? Китобест  навишта  шуда,  ки   муқаррабини  боргоҳи  илоҳӣ назди  он  ҳозир  шаванд". (Сураи  Мутаффифин: 19-21).
   Номаи  ин  банда,  дар   иллиййин, навишта  мешавад.  Пас барои фариштагон гуфта  мешавад:  Руҳи  ин  бандаро боз ба  замин  баргардонед,  зеро   ки  ман  ваъда  додаам, ки   онҳоро  аз  хок  офаридаам  ва  боз  ба   хок бар мегардонам ва боз аз хок зинда мегардонам. 

Паёмбар  (саллаллоҳу алайҳи ва саллам)  гуфтанд:  Пас  руҳи  ўро  ба  замин  мефароранд.  Руҳ  бар ҷасади  худ  дохил  мешавад.

  Ҳангоме,  ки хешовандонаш  ўро  ба  қабр  гузошта  мераванд, садои  кафшҳои  онҳоро  мешунавад.  Дар ин  ҳолат  ба  назди  ў ду  малоикаи  бадҳайбат омада ўро ноором месозанд ва  ўро  шинонида  ба  ў мегўянд:  Худои  ту  кист?    Дар  ҷавоб  мегўяд:  Худои  ман  Аллоҳ таъоло  аст.  Пас  ба  ў мегўянд:  Дини  ту  чист?  Дар  ҷавоб  мегўяд:  Дини  ман  Ислом  аст.  Боз  ба  ў  мегўянд:  Он  марде,  ки  ба сўи  шумо  фиристода  шуда буд, кист?   Дар  ҷавоб  мегўяд:  Ў паёмбари Худо Муҳаммад (саллаллоҳу алайҳи ва саллам) аст. Боз ба ў мегўянд: Дар дунё кадом амалҳоро анҷом додӣ? Дар ҷавоб мегўяд: Китоби Худоро тиловат намудам ва ба он имон  овардам ва онро тасдиқ намудам. Пас дубора ўро ноором карда, мегўянд: Худои ту кист? Дини ту чист? Паёмбари ту кист? Ин охирин фитнаест, ки бандаи мўъмин ба он рў ба рў мешавад. 

Зан дар ҷаннат бо кист?

Дусте пурсон шуд, ки агар зан ба шавхар набаромада аз олам даргузарад, магар дар чаннат оила барпо мекунанд?
---------

Дар бораи хамсарони Хури ъин барои мардони ахли Чаннат Куръон
зикру кисса карда аст ,аммо занхо дар чи холат бошанду бо ки,
дар Куръон аз ин масала зикре наомада аст.
Ва адами зикри Куръон маънии инро надорад ,ки эшон танхо бошанд, бал аз одамиён шавхароне ончо хоханд дошт .
Холати зан дар дунё аз ин шаш навъ берун нест .
1- Ё пеш аз издивоч, дар холи мучарради аз олам даргузашта аст
2- Ва ё пас аз талоку чудои аз шавхар ва пеш аз шавхари дигар карданаш вафот карда бошад .
3- Ё хонадор буда асту аммо шавхараш аз рафтан ба чаннат махрум бошад ( Худоро панох)
4- Ё пас аз издивочаш, дар холати хонадор буданаш даргузарад .
5- Ё шавхараш вафот кунаду у худ танхо бимонад ва шавхари дигаре накарда аз олам рихлат кунад.
6- Ё шавхараш вафот кунаду шавхари дигаре карда бошад.
Ин холоти зан дар дунёст ,ки хар холатеро вазъест дар чаннат, ки чунин аст:

Он зане, ки пеш аз издивочу хонадор шудан даргузашта бошад Худованд уро дар чаннат ба чавоне ки мавриди писанду кабулаш бошад издивочаш мекунонад, чун Расули Худо (с) фармуда
ما في الجنة أعزب.مسلم .
"Дар чаннат мардум мучаррад намемонанд". (Имом Муслим(р)
Ва монанди ин холат аст занеро ,ки пас аз талоку чудоияш дар гузашта бошад ва хаминчунин он зане ,ки шавхараш аз чаннат махрум бошад .
Аммо зане ,ки издивоч намуда дар никохи марде аз дунё гузашта бошад бо он шавхараш дар чаннат бимонад ва инчунин оне, ки пас аз вафоти шавхари нахусташ бо каси дигар хонадор нашуда аст .
Аммо оне ,ки баъди шавхари аввали боз хонадор шуда аст дар чаннат бо охирин шавхараш бимонад, чун дар ин мавзуъ Имом Байхаки хадиси марфуъе аз Хузайфа ривоят карда ,ки
أيما امرأة تُوفي عنها زوجها ، فتزوجت بعده ، فهي لآخر أزواجها
"Яъне хар он зане ,ки пас аз вафоти шавхараш издивочи дигаре кунад дар чаннат бо охирин шавхараш бимонад."(Иброҳими Сайнуриддин)

Ибодатҳо

Бисмиллоҳир раҳмонир раҳим

Вақте, ки ҳаёти қалб бо имон ҳадафе бошад, ки ба воситаи он бандагии Аллоҳ таъоло амалӣ мешавад, пас инҷо суоле матраҳ мегардад, ки мусалмон ба ин ҳадаф чигуна метавонад бирасад?

Аллоҳ таъоло василаҳоеро, ки моро ба он ҳадафи олӣ хоҳад расонд, раҳнамоӣ кардааст. Ин василаҳо, ибодатҳо бо ҳарду қисме, ки доранд, яъне ибодатҳои қалбӣ ва ибодатҳои баданӣ, мебошанд.

"Эй инсонҳо, Парвардигоратонро, ки шуморо ва касонеро, ки пеш аз шумо буданд офаридааст, ибодат кунед, шояд тақводор шавед". Сураи Бақара. Ояти: 21.

Ибодатҳо давоҳои бисёр фоидабахшанд, онҳо қалбро ёрӣ медиҳанд, то битавонад бандагии комилашро ба Аллоҳ таъоло амалӣ кунад.

Мо барои ин гуфтаҳо мисолҳо меорем:

Намоз ибодате аст, ки инсони мусалмонро ба фурӯтанӣ ва варшикастагӣ дар пешгоҳи Парвардигораш эҳсос мекунонад. Ин василаи ниҳоят бузурге аст барои пайвастан ба Аллоҳ таъоло, барои муноҷот бо Ӯ намудан, эҳсоси қурби онро дарёфтан, ба ӯ усн гирифтан ва шавқ дар қалб пайдо кардан, эҳсос мекунонад. Дар натиҷаи он хузуъ ва фурӯтании бештарашро ба Аллоҳ таъоло ҳис мекунад. Ба ин сурат имон аз хилоли ин намоз зиёда мегардад ва осори он имон дар ангезаҳои инсон ва рафтораш зоҳир мегардад. Пас барои анҷоми корҳои хайр шитоб мекунад, ангезаи дохилиаш қувват мегирад ва муқовамати он бар зидди корҳои маъсият ва наздик шудан ба онҳо, қавӣ мешавад. Пас ин ояти Худовандӣ таҳаққуқ пайдо мекунад, ки: "Намозро барпой дор, ки намоз аз фаҳшо ва мункар манъ мекунад" Сураи Анкабут. Ояти:45.

Садақа ибодати бузург аст, ки қалбро аз бемориҳои дустдории дунё ва ба он тааллуқ гирифтан, илоҷ мекунад. Яъне он қалбро пок месозад ва қувваташро бештар мегардонад. "Аз молҳояшон садақа бигир, ки онҳоро пок бисози ва ба воситаи он тазкияашон намои" Сураи Тавба. Ояти: 103.

Рӯза доштан, инсонро барои ҳоким шудан бар нафси худ ва онро ба тақвои Худованд маҷбур намудан, ёрӣ мерасонад. "Бар шумо рӯза доштан фарз гардонида шуд, ҳамчуноне ки бар касоне, ки пеш аз шумо буданд, шояд ки тақводор шавед" Сураи Бақара. Ояти: 183.

Зикр намудан, ҳадафаш ба ёд овардани Аллоҳ таъоло мебошад. Ба ёд овардани азамату бузургӣ ва ҷамолу икроми Ӯ таъоло. Пас инсон ба ин сурат итминон ва боварию имонаш бештар мегардад. "Огоҳ бошед, ки ба зикри (ёд намудани) Аллоҳ қалбҳо мутмаину ором мешаванд". Сураи Раъд. Ояти: 28.    

Ба ҳамин сурат аст дар боқии ибодатҳои қалбӣ ва ибодатҳои баданӣ. Он ибодатҳое, ки як манзумаи мутакомилро ташкил медиҳанд ва аз хилоли дуруст анҷом додани онҳо, он ҳадафи бузург аз вуҷуди мо дар рӯи ин замин, амалӣ мегардад.

Ҳеч ибодате нест, ки Аллоҳ таъоло моро ба он раҳнамоӣ кардааст магар ин ки ба монанди василае ва маркабе аст, ки моро ба сӯи пеш дар иттиҷоҳи қурби Худованди субҳон мебарад, то ба он ҳадафи бузург дар дунё бирасем. " Аллоҳро чунон ибодат намоӣ, ки гӯё онро медида боши" ва дар охират "Ва Худованд касонеро, ки тақворо пеша кардаанд ба растагриашон наҷот медиҳад" Сураи Зумар. Ояти:61, ноил гардем.

Неки кардан ба Падару Модар

Ба падару модар некӣ кардан васияти Расулуллоҳ (с) аст.

Ба далели ҳадиси Абудардо (р) ки гуфт: Расулул­лоҳ (с) маро ба нуҳ чиз васият кард: “Ба Худованд чизе­ро шарик маёвар, агарчи пора-пора карда шуди ва сӯзонда шуди ва намози мактубаро (панҷвақта, ки фарз мебо­шад) албатта қасдан тарк нанамои, касе онро қасдан тарк намуд аз ӯ зимма бардошта мешавад (зимма: барои ҳар як нафаре аҳде аз Худованд аст ба ҳифозат кардан ва нигаҳбонӣ, пас вақте худашро ба ҳалокатгоҳ партофт ё чизеро ки бар вай ҳаром буда анҷом дод ё он чизеро ки фармон дода шуда буд мухолафат намуд, зиммаи Худованд барояш азбайн меравад) ва албатта майро манӯш, ки он калиди ҳама бадиҳост. Ва падару модаратро итоат кун, агарчи туро фармон диҳанд, ки аз дунёят берун шав, пас барои онҳо бибаро. Ва соҳибони амрро (сардор ва раҳбаронро) мунозаъа макун, агарчи худатро танҳо диди (яъне дар ҳақ). Ва аз ҳамла магу­рез, агарчи ҳалок шуди ва рафиқонат гурехтанд. Ва аз сарватат бар аҳли хонаводаат харҷ намо ва асоятро аз аҳли хонаводаат мабардор (яъне задани ба ҳақ, ҳамчуноне ки дар ояти 34 сураи Нисо омадааст. Ва маънои дигараш ин ки манъ намудани аҳл аз фасод аст ва адаб додани онҳост. Ин мафҳумро ҳадиси ибни Аббос (р) таъйид мекунад, ки Паёмбар (с) ба овезон кардани тозиёна дар хона (ҷиҳати тарбия на ҷазо) фармоиш додааст) ва онҳоро дар бораи Худованди азза ва ҷалла битарсон”

Некӣ ба падару модар кардан дар вақти ҳаёт будан ва баъди маргашон низ мешавад. Пас агар касеро эҳсон намудан ба падару модараш дар ҳаёташон фурсат нашуда бошад, Аллоҳ таъоло барои ӯ инро баъди маргашон муяссар гардонидааст, баробар аст, ки бо садақа додан аз ҷои онҳо бошад ё ба истиғфор кардан ё бо дуо намудан дар ҳақи онҳо, қарзи онҳоро додан, иҷро кардани аҳди онҳо баъд аз маргашон ва силаи раҳм (пай­вандии хешутабор)-е, ки танҳо аз тариқи онҳо пайвандӣ карда мешавад, пайвандӣ ба дӯстонаш ва ғайри инҳо аз навъҳои некӣ ва эҳсон намудан ба онҳо мебошад.

Худованд салоту салом бар Расули ҳабибаш, ва маҳбуби мо муъминон Муҳаммад (с) бифиристад ва бар олу асҳобаш ва бар тамоми касоне, ки аз онҳо ба некӣ то рӯзи қиёмат пайравӣ намуданд, ва бар падару модарам низ. Парвардигоро онҳоро раҳмат намо ҳамчуноне, ки маро дар хурдсолӣ тарбия намуданд ва ҳар кӯтоҳӣ ва хатое дошта бошанд, бо лутфу карамат, бори Илоҳо, мағфи­раташон намо. Ва ҳар ҳасаноте, ки дошта бошанд, бар онҳо ба андозаи илму карамат ба сазовории ҷоҳу ҷалолат, афзун бигардон. Бори Илоҳо! Аз падару модарам розӣ бош ва онҳоро аз Худат розӣ бигардон. Бори Илоҳо! Пада­ру модарамро аз ман розӣ бисоз. Бори Илоҳо! Фир­давси Аълоро насибашон гардон ва мақомашон бисоз. Онҳоро бо ҳамроҳии паёмбарон, сиддиқон, шаҳидон ва солеҳон ҷой бидеҳ, ки беҳтарин рафиқон ҳастанд. Омин.

ЗИНДАГИИ ҚАЛБ БО ИМОН АСТ

Бисмиллоҳир раҳмонир раҳим

Аллоҳ субҳонаҳу ва таъоло моро офарида ва дар рӯи замин барои сукунат кардан имкон додааст, то як вазифаи бузургеро анҷом дода бошем, ки он иҷро намудани бандагии Аллоҳ таъоло аст.

"Ва ман ҷину инсро танҳо барои ибодати худам офаридаам". Қуръон. Сураи Зориёт, ояти 56.

Ин бандагӣ ҳақиқате дорад, ки бояд исбот карда шавад. Ва бар асоси он ҳақиқат лозим аст инсон дар фазои он бандагӣ умр ба сар барад ва осори бандагӣ дар рафтору гуфтор ва муомилоту муносибатҳояш зоҳир гардад.

Бандагии Аллоҳ таъоло маънояш варшикастагӣ, хоксорӣ, тасмили комил шудан ба Аллоҳ таъоло, итоати амрҳои Ӯро намудан, бардавом аз Ӯ тарсидан, эҳсоси эҳтиёҷмандии мутлақ ба он доштан ва муҳтоҷии комилро ба Ӯ эҳсос кардан аст. Бинобар ин аз Ӯ таъоло бардавом талабу дархост намудан, ба ӯ эҳтиёҷмандии худро изҳор кардан, бар ӯ таваккул намудан, холисона ва бо муҳаббати Ӯ таъоло ба тарафаш таваҷҷӯҳ кардан ва баргузидани ончӣ ӯ дуст медорад ва ҳар чизеро, ки хушнӯдии Ӯ таъоло дар он аст, мебошад. То ин ҳама дар рафтори инсон намудор гардад ва дар натиҷа ҳама диққати андешаи ӯ анҷом додани он ҷизҳое бошад, ки мавлояшро розӣ месозад ва ба сабаби он амалҳо раҳмату фазл ва подошеашро, ки барои бандагони муттақиаш ваъда додааст, ба худ ҷалб менамояд. Аз ин ҷиҳат саъю кӯшиши ӯ барои анҷоми ҳар коре, ки ба ҷаннат наздикаш месозад ва аз оташи дӯзах дураш мегардонад, зиёда мешавад.

Бандагии ҳақиқӣ ин ғолиб омадани имон дар қалби инсон ва шуъури ӯ мебошад. Яъне вақте, ки имон тамоми қалби ӯро фаро гирифт ва дар шуъураш танҳо ин имон ҷой дошта бошад, ки дар он дигар чизе вуҷуд надошта бошад, ин ҳолатро бандагии ҳақиқӣ метавон номид. Ин инсон дигар дустдориаш ба Аллоҳ субҳонаҳу ва таъолоро маҳбубтарин чизҳо медонад ва тарси ӯ аз Аллоҳ таъоло тарсноктарин чизҳо хоҳад шуд.

Ин аст, ки дигар танҳо ба Худованд итминон дорад ва ба Ӯ таъоло бовар мекунад ва ба қудрати беинтиҳо ва қурбу наздикии Ӯ таъоло ва илм доштанаш ва иҳота карданаш ба ҳами чиз бовар мекунад ва бар он такя менамояд. Бинобар ин бар Ӯ таваккул мекунад ва тақвои Ӯро пеш мегирад, дӯсташ медорад ва муштоқи Ӯ таъоло мебошад.

Бар Аллоҳ таъоло таваккул намудан, дӯсташ доштан ва аз Ӯ тарсидан, инҳо далел бар қуввати имон ва қуввати бандагиаш ба Аллоҳ таъоло мебошад:

-         "Ва бар Худованд таваккул кунед, агар имондор бошед" Сураи Моида. Ояти: 23.

-         "Пас Худованд ҳақноктар аст, ки аз Он битарсед, агар имондор бошед" Сураи Тавба. Ояти: 13.

-         "Ва тақвои Аллоҳро пеша бигиред, агар имондор бошед" Сураи Моида. Ояти: 57.

Ба кадом андозае, ки имон дар қалби инсон ҷой гирифт, рафтори инсон мутобиқ ба ҳамон андоза хуб мешавад. Аз ин ҷиҳат аст, ки Расулуллоҳ (с) фармуданд: "Огоҳ бошед, ки дар ҷасад як гӯштпорае аст, ки агар дуруст шавад, тамоми ҷасад дуруст мешавад ва агар вайрон шавад тамоми ҷасад вайрон мешавад, огоҳ бошед, ки он қалб аст" Муттафақун алайҳ.

Имон ин ангезае барои истиқомат варзидан ва рафтори дуруст доштан аст.

"Ва ҳеч марди муъмин ва зани муъминро нарасад, ҳангоме, ки Худо ва Паёмбараш кореро ҳукм кунад, он ки онҳо дар корашон ихтиёре бошад" Сураи Аҳзоб. Ояти: 36. Яъне дар баробари амри илоҳӣ ва паёмбараш дар ҳар коре набошад, дигар марду зани муъмин ихтиёре надоранд, ҷуз амри онҳоро барои иҷро намудан ихтиёр кардан.

"Ва Худо ва расулашро итоат кунед, агар имондор бошед" Сураи Анфол. Ояти: 1.

"(Ҳукм) ин аст ва касе ки шаъоири илоҳиро бузург дорад, пас бегумон ин (кор) аз тақвои қалбҳо аст" Сураи Ҳаҷ.  Ояти: 32.